Yeni doğan buzağılarda en çok görülen tendon sorunu ‘bilek dikleşmesidir.’ Veteriner hekimlikte daha çok ‘buletür’ bu tür olarak anılan bu sorun ile ilgili 3 Şubat 2017 tarihli bir yazım var. Fakat yeni doğmuş buzağıların tendon sorunları, ne yazık ki, sadece ‘buletür’ ile sınırlı değil. Tendonların doğuştan başka birtakım sorunları vardır.
Tendonların aşırı bükülmesi ya da hiç görev yapamaması da sorunlar arasında yer alır. Tendonlar bazen aşırı kontraksiyon halinde geriye kasılmış olarak veya aşırı gevşek, kasılma yeteneği olmayan halde olabilir. Tabii ki bu durumda buzağı ayakta duramaz, dirseklerinin üzerinde durmak zorunda kalır hatta annesini ememeyecek durumda olabilir.
Aşırı kasılmış ya da gevşek tendon sorunlarının sebepleri çeşitlidir. Sebeplerinin başında buzağının rahim içerisindeki pozisyonu gelmektedir. Özellikle iri yavru ya da ikiz yavrular söz konusu ise bacaklar bükük kalır. Rahim darlığından dolayı ortaya çıkan bu durum doğumdan sonra derecesine göre ele alınarak uygun tedavi metotları denenir.
Kasılmış veya gevşek tendon sorunlarında diğer sebepleri besleme ile ilgili, genetik, toksik (zehirlenme ile ilgili) ya da viral etkenlerle ilgili sebepler olarak sıralayabiliriz.
Besleme ile ilgili sebepler iz mineral eksiklikleri veya D3 vitamini eksiklikleri ile ilişkili olabilir. Annelerin yeminde çinko, demir, manganez gibi iz minerallerin eksik olmasının tendon sorunları yaratabileceği üzerinde durulmaktadır.
Genetik sebepler ressesif (çekinik) genlerin bir araya gelmesiyle oluşur. Eklemleri ve dolayısıyla tendonları da içine alan, çekinik genlerin bir araya gelmesiyle ortaya çıkan Arthrogripposis- Arachnodactyly gibi kongenital (doğuştan) sorunlar ortaya çıkabilir. Böyle durumların arkasında sürüde kullanılan boğaların uzun süre aynı boğa olması ya da sürünün içinden çıkan bir erkek dananın boğa olarak kullanılması vardır.
Toksik sebepler daha çok çayır-merada yapılan beslemelerde ortaya çıkmaktadır. Örneğin; Lupine (Acıbakla), Baldıran (Conium maculatum, Ağu otu), Deli otu gibi zehirli bitkileri yiyen gebe ineklerde tendon sorunlarıyla sakat doğan yavrular söz konusu olabilir. Örneğin; gebeliğin ilk döneminde, 40-70. günler arasında zehirli bitki yiyen ineklerin yavruları sorunlu olarak doğabilir.
Viral etkenlerden BVD-MD ve Akabane hastalıkları eklem ve tendon bozukluğuna yol aç açabilir.
Tendon bozukluklarıyla doğan buzağılarda tedavi mümkündür. Tedavi tendondaki sorunun hafif, orta veya şiddetli olmasına göre değişir. Hafif ve orta derecedekiler bacağın atele (cebire) alınması ile düzeltilebilir. Ancak şiddetli hallerde tedavi cerrahidir. Sorun operasyon ile halledilebilir.
Tedavi esnasında buzağının ağrısının azaltılması için kortizon olmayan yangı giderici ilaçlar (NSAID) kullanılabilir. Tedavide iz mineral destekleri de yarar sağlayabilir.
Oksitetrasiklin kullanılması da önerilse bile, son çalışmalar bu yöntemin umulan başarıyı sağlamadığı yönünde bilgiler vermektedir. Diğer yandan uzun süreli oksitetrasiklin kullanımının buzağıda böbrek sorunlarına yol açabileceği konusunda bilim insanlarının endişeleri vardır.
Bilim insanları aşırı bükülmüş tendon sorunlarını fötal dönemde (rahim içinde) uzun kemiklerin hızlı gelişmelerine, buna karşın tendonların bu hızlı büyümeye yetişememelerine bağlamaktadırlar. Tabii ki sebepler yukarıda sayılanlardan bazıları olabilir.
O yüzden koruyucu hekimliğe önem verilmelidir.
İkizlik genel olarak bir ‘piyango’ gibi algılansa da ardından gelen sorunlar sebebiyle ineklerde istenen bir durum değildir. ABD’de bu konuda yapılan çok sayıda bilimsel çalışma vardır. İkizliğin büyük zararlara yol açtığı saptanmıştır. Bu konudaki bilgileri bir köşe yazımda derlemiştim (4 Ocak 2023 tarihli köşe yazım; inek ikiz doğurursa).
İkiz yavrulayan ineklerde rahim darlığı sebebiyle buzağıların tendon sorunlarıyla doğma riski vardır. Diğer yandan ilk doğumunu yapacak olan düvelere ‘kolay doğum’ özelliği olan boğa tohumu kullanılması önerilmektedir.
Gebelik esnasında, özellikle kuru dönemde ve geçiş döneminde ineklerin iz mineraller ile D3 vitamini yönünden desteklenmeleri, birçok konuda olduğu gibi, tendon bozuklukları yönünden de büyük önem taşır.
Çayır-meralarda yapılan hayvancılığın dezavantajı zehirli otlardır. Yukarıda adı geçen otların varlığı biliniyorsa bunların taze olarak inekler tarafından tüketilmesi önlenmeli, gerekirse o meraların kullanılmasından vazgeçilmelidir. Otların biçilip kurutulduktan sonra ineklere verilmesi de bir önlem olabilir.
Sürüde eklem ve tendon bozuklukları görülen buzağı sayısı birden fazlaysa BVD-MD hastalığı yönünden laboratuvar tahlili yapılması gerekir. En azından böyle bir sorunun olup olmadığına bakılmalıdır. BVD-MD aşısı olan bir hastalıktır. Önlem alınabilir.
Doğuştan eklem ve tendon sorunlarının genetik olma ihtimaline karşı akrabalı yetiştirmeden (inbreeding) uzak durulmalı, suni tohumlama tercih edilmelidir. Aynı boğanın sürüde doğal aşım için kullanılması ya da sürüden çıkmış erkek danaya boğa olarak aşım yaptırılması genetik sorunlara yol açar.